چكيده:

 با توجه به اثرهای تغيير اقليم و كاربری اراضي، در چند دهه اخير خسارت‌بارترین و فراگيرترین بحران محيطي كشور، بروز طوفان گردوغبار به‌شمار مي‌رود. این تحقيق در جنوبغربي ایران با هدف تهيه نقشه ریسك در راستای آمایش و توسعه پایدار كشور و مناطق حساس مرزی انجام شده است. بدین منظور تغييرات طوفان گردوغبار برای 25 ایستگاه سينوپتيك شش استان جنوبغرب ایران شامل: خوزستان، ایالم، كرمانشاه، چهارمحال و بختياری، لرستان و كهگيلویه و بویراحمد با مساحتي در حدود 169266 كيلومترمربع در دوره زماني 22 ساله )1995-2016( مورد تحليل قرار گرفت. داده‌های مورد استفاده شامل: داده‌های ساعتي ایستگاه‌های زميني (8 نوبت در 24 ساعت) مي‌باشند. برای تغييرات مكاني مدل‌های مختلفي بر تغييرنماهای تجربي برازش داده شد و مدل با كمترین RMSE انتخاب شده است. سپس به كمك این مدل درون‌یابي با همسایگي‌های مختلف انجام شده است كه حاصل آن تعداد زیادی نقشه است. این نقشه‌ها به شبكه سلولي در محيط GIS ARC تبدیل گردید. هرسلول به عنوان یك زون برای تعيين محاسبات مربوط به نقشه ریسك در نظر گرفته شد. سپس اطلاعات مربوط به كلاس عناصر در معرض خطر، كلاس آسيب‌پذیری عناصر و كلاس خطر به صورت جداگانه در هر سلول اعمال گردید. در نهایت با محاسبه رابطه خطر، نقشه ریسك سلولي به دست آمد. معني‌داری تفاوت مساحت‌ها با آزمون آماری كای اسكوئر انجام شد. نتایج حاصل از بررسي ساليانه پدیده طوفان گردوغبار نشان داد كه درصد فراواني طوفان‌های گردوغبار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای طي دوره آماری نشان داد كه 74/94 درصد روزهای طوفان گردوغبار از منشأ فرامنطقه‌ای و 25/06 درصد از منشأ منطقه‌ای برخوردار بوده‌اند. با توجه به اینكه بيش از 62 درصد منطقه از درجه ریسك بالای طوفان گردوغبار برخوردار است، امكان پيشنهاد برنامه‌های پيشگيری و كنترل و نيز برنامه‌های سازگاری توسعه‌ای منطقه هم‌راستا با اهداف آمایش كشور، حفاظت، احياء و اصلاح منابع آب و خاک، توانمندسازی ساختار سازماني و دستيابي به اهداف كنوانسيون UNCCD برای جلوگيری از توسعه بيابان‌زایي و تغيير اقليم پيشنهاد شده است. این مطالعه به عنوان یك پژوهش كاربردی مي‌تواند نسخه خوبي برای مسئولان، مدیران و دستاندركاران بلایای طبيعي و توسعه كشور محسوب شود.

 واژه‌های کلیدی: خطر، گردوغبار، جنوب‌غربي ایران

نشریه فنی آسیب شناسی مکانیزاسیون

دکتر جعفر حبیبی اصل